Mục lục

Đường ngân sách (Budget line)

Đường ngân sách (Budget line)

Khi phân tích đường cầu – cung của một loại hàng hóa, ta xét đến các yếu tố làm thay đổi đường cung và đường cầu. Các yếu tố quan trong gồm sở thích, giá cả hàng hóa và thu nhập của người tiêu dùng. Trong đó, đường bàng quan thể hiện sở thích của người tiêu dùng, còn đường ngân sách thể hiện thu nhập của người tiêu dùng.

Đường ngân sách là gì?

Đường ngân sách (hay còn gọi là đường giới hạn ngân sách) là tập hợp các điểm hàng hóa tối đa mà người tiêu dùng có thể mua được do hạn chế thu nhập của mình. Khi kết hợp với đường bàng quan, chúng ta sẽ xác định được cân bằng tiêu dùng, tức là điểm tối ưu để người tiêu dùng tối đa hóa lợi ích.

Sự ràng buộc của thu nhập thị trường đối với người tiêu dùng

Ta có người tiêu dùng có mua được hàng hóa X và Y khay không còn phụ thuộc vào thu nhập (I) mà người tiêu dùng có và giá cả của hàng hóa X là (Px) và hàng hóa Y (Py).
Khi mua một khối lượng Qx hàng hóa X, ta phải trả là x*Px
Khi mua một khối lượng Qy hàng hóa Y, ta phải trả là x*Py

=> Người tiêu dùng muốn mua 2 hàng hóa X, Y thì phải trả giá như sau:

Qx*Px + Qy*Py ≤ I (Phương trình tổng quát)

Trong đó:

: giá của hàng hóa X và Y.
: số lượng hàng hóa X và Y.
: thu nhập của người tiêu dùng.

Ví dụ: Một sinh viên có 1.000.000đ để chi cho hai loại hàng hóa: sách (100.000đ/cuốn) và cà phê (50.000đ/cốc). Đường ngân sách của sinh viên này sẽ biểu diễn tất cả các tổ hợp sách và cà phê mà bạn ấy có thể mua được.

Ta có hình ảnh minh họa

Vì bị ràng buộc bởi đường thu nhập I, nên khi mua hàng hóa, người tiêu dùng chỉ có thế mua trong phạm vi thu nhập của mình.

Nếu X và Y nằm ngoài AB thì Qx*Px + Qy*Py > 1 => X, Y là hàng hóa mong muốn (về sở thích) nhưng không khả thi.

Độ dốc của đường ngân sách

Độ dốc của đường ngân sách được tính như sau:

Sự thay đổi của đường ngân sách

Ảnh hưởng của thu nhập

Khi thu nhập tăng lên hoặc giảm đi thì đường ngân sách dịch chuyển song song tăng hoặc giảm.

Ảnh hưởng của giá cả

Nếu giá của X và Y thay đổi tương đương giống nhau thì đường ngân sách song song với đường ban đầu

+ Nếu giá X và Y giảm xuống 2 lần thì đường ngân sách tăng gấp đôi (vì cũng là thu nhập I ban đầu nhưng có thể mua được thêm 2 lần số lượng hàng hóa X và Y)

+ Nếu giá X và Y tăng 2 lần thì đường ngân sách giảm 2 lần (vì cũng là thu nhập I ban đầu nhưng số lượng hàng hóa X và Y mua được lại giảm mất gấp đôi)

Ví dụ: Nếu thu nhập tăng từ 1.000.000đ lên 2.000.000đ, với giá hàng hóa không đổi, sinh viên có thể mua gấp đôi số sách hoặc cà phê, đường ngân sách mới sẽ nằm ngoài đường cũ.

Nếu giá hàng hóa X giảm, đường ngân sách xoay ra ngoài phía trục X.
Nếu giá hàng hóa Y giảm, đường ngân sách xoay ra ngoài phía trục Y.
Ngược lại, khi giá tăng, đường ngân sách sẽ co hẹp vào trong.

Ví dụ: Khi Px tăng thì hàng hóa mua được chuyển từ C->B hoặc từ B->D

Sự lựa chọn tối ưu của người tiêu dùng

Ví dụ: Một người tiêu dùng có 1 tập hợp sở thích (đường bàng quan) nhất định. Có mức thu nhập I chi tiêu cho hàng hóa X và Y. Ta xét các đường bàng quan và đường ngân sách dưới đây

Điểm tối ưu: Là hàng hóa cho phép người tiêu dùng tối đa hóa độ thỏa dụng khi có ràng buộc về thu nhập. Thứ nhất, điểm tối ưu này nằm trên đường ngân sách AB (nếu nằm trong thì mức độ thỏa dụng không được sử dụng hết). Thứ hai, điểm tối ưu nằm trên một đường bàng quan cao nhất có thể.

Ta xét đồ thị đường ngân sách

+ Đường ngân sách có giới hạn thu nhập I là đường AB. Từ I đổ vào, người tiêu dùng có thể sử dụng tiền để mua hàng hóa X và Y.

+ Điểm C, D chưa phải là điểm tối ưu vì theo đặc điểm của đường bàng quan, các điểm nằm trên đường bàng quan cho lại độ thỏa dụng là như nhau. Vậy, điểm C, D cho độ thỏa dụng giống điểm H, điểm H nằm trong đường ngân sách, nên nếu chi thu nhập cho điểm H, thì người tiêu dùng không đạt được thỏa dụng tối ưu.

+ Điểm E là điểm tối ưu, nơi đường bàng quan cao nhất tiếp với đường ngân sách I

I = Qx*.Px + Qy*.Py

Tại điểm E, độ dốc đường bàng quan bằng với độ dốc của đường ngân sách

MRS = Px/Py

Ví dụ:

Giả sử một sinh viên cân nhắc giữa việc mua sách (100.000đ/cuốn) và cà phê (50.000đ/cốc). Nếu bạn sẵn sàng từ bỏ 1 cuốn sách để lấy 2 cốc cà phê, tỷ lệ thay thế biên (MRS) = 2.

Nếu giá sách/cà phê = 100.000/50.000 = 2, thì sinh viên đang ở điểm cân bằng tiêu dùng.

Vai trò của đường ngân sách trong phân tích kinh tế

Giúp hiểu rõ hành vi tiêu dùng và sự đánh đổi khi lựa chọn hàng hóa.
Cho phép phân tích tác động của chính sách kinh tế, ví dụ: trợ giá, thuế, tăng lương.
Hỗ trợ doanh nghiệp xác định chiến lược định giá và phân khúc thị trường.
Kết hợp với đường bàng quan, tạo thành công cụ mạnh mẽ để giải thích và dự báo hành vi của người tiêu dùng.

Chiến lược thực tế của doanh nghiệp khi áp dụng đường ngân sách

1. Định giá sản phẩm phù hợp

Vì bị ràng buộc ngân sách, doanh nghiệp tạo ra sản phẩm có các mức giá nằm trong khả năng chi trả.

Ví dụ: Các thương hiệu đồ uống đưa ra nhiều mức giá (cốc thường, cốc lớn, combo), phù hợp với các mức thu nhập khác nhau.

2. Đa dạng hóa gói sản phẩm

Doanh nghiệp thường xây dựng nhiều gói sản phẩm kết hợp để tối ưu hóa sự lựa chọn.

Ví dụ: Viettel tung ra các gói cước tích hợp (data + gọi + SMS) phù hợp với thu nhập của từng nhóm khách hàng.

3. Chính sách khuyến mãi và chiết khấu

Khi giảm giá một sản phẩm, đường ngân sách của khách hàng sẽ “xoay ra ngoài” về phía hàng hóa đó. Đây là cách để kích cầu tiêu dùng.

4. Phân khúc thị trường theo thu nhập

Hiểu tác động của thu nhập người tiêu dùng đến đường ngân sách giúp doanh nghiệp đưa ra nhiều phân khúc khách hàng.

Đường ngân sách đóng vai trò quan trọng, thể hiện ràng buộc thị trường mà người tiêu dùng phải đối mặt khi lựa chọn tiêu dùng. Sự dịch chuyển của đường ngân sách phụ thuộc vào thu nhập và giá cả hàng hóa. Đường ngân sách giúp các nhà quản lý xây dựng các chiến lược phù hợp với ngành nghề của công ty.

economic