Hiệu quả pareto – pareto efficiency

Hiệu quả pareto (pareto efficiency)

Trong kinh tế học hiện đại, việc đánh giá tính hiệu quả của một nền kinh tế không chỉ dựa vào mức tăng trưởng hay tổng sản lượng quốc gia, mà còn phụ thuộc vào cách nền kinh tế phân bổ nguồn lực giữa các nhóm người. Một trong những tiêu chuẩn quan trọng và nổi bật nhất được sử dụng là Hiệu quả Pareto, khái niệm do nhà kinh tế học người Italia Vilfredo Pareto đưa ra từ năm 1909. Đây là một chuẩn mực quan trọng để xem xét xem liệu nền kinh tế có đang sử dụng nguồn lực một cách tối ưu hay không.

Hiệu quả Pareto (pareto efficiency) là gì?

Định nghĩa kinh tế học về Hiệu quả Pareto

Theo Pareto, một trạng thái kinh tế được coi là đạt hiệu quả Pareto nếu không thể dịch chuyển sang một trạng thái khác mà làm cho một nhóm người trở nên khá giả hơn mà không khiến nhóm người khác trở nên nghèo đi.

Điều đó có nghĩa là:

• Nếu bạn muốn cải thiện phúc lợi của ai đó,

• Thì bắt buộc phải có người chịu thiệt hại.

Khi một nền kinh tế đã ở trong trạng thái Pareto-hiệu quả, mọi sự cải thiện lợi ích của một nhóm đều kéo theo sự hy sinh của nhóm khác. Đây chính là lý do khái niệm này được xem là thước đo hiệu quả “tối ưu” trong phân bổ.

Ví dụ minh hoạ Hiệu quả Pareto

Ví dụ 1: Bạn và một người bạn của bạn cùng đi dạo trên phố, bỗng xuất hiện 1 tờ $500, bỏ qua những tính chất khác, và bạn quyết định chia số tiền này 50/50, một nửa cho bạn và nửa còn lại cho bạn của bạn.

Tuy nhiên, theo hiệu quả Pareto, bất kỳ cách phân bổ nào cho $500 đều là tối ưu, bao gồm cách phân bổ mà bạn thích nhất, nghĩa là toàn bộ $500 đều là của bạn.

Ví dụ 2: Việc bán một chiếc xe đã qua sử dụng, Người bán định giá chiếc xe ở mức $10.000, người mua sẵn sàng trả $15.000. Hiệu quả Perato cho biết mức giá $12.500 sẽ đạt hiệu quả vì cả 2 đều được lợi.

Trong trường hợp này, cả 2 đều được lợi $2500. Tuy nhiên, bất kỳ mức giá nào trong khoảng $10.000 – $15.000 đều đạt hiệu quả Perato vì người bán được nhiều giá trị hơn giá trị mà anh ta định bán chiếc xe, và người mua định giá cao hơn chiếc xe anh ta bỏ ra.

Minh họa bằng đường giới hạn phân bổ

Để mô tả trực quan khái niệm trên, ta có thể dùng ví dụ gồm hai nhóm hàng hoá trong xã hội, gọi là X và Y.

Đường giới hạn hiệu quả AB

• Đường AB thể hiện số lượng hàng hóa tối đa mà nền kinh tế có thể phân bổ cho X khi đã phân bổ một phần cho Y (và ngược lại).

• Mọi điểm nằm trên đường AB là những điểm hiệu quả Pareto.

Ví dụ:

• Tại một điểm E trên AB, không thể tăng hàng hóa của X mà không làm giảm hàng hóa của Y.

• Điều này chứng minh E là một trạng thái tối ưu về mặt hiệu quả.

Điểm không hiệu quả: F

Ngược lại, điểm F nằm bên trong đường AB là trạng thái không hiệu quả.

Từ F:

• Ta có thể dịch chuyển lên trên, sang phải, hoặc theo cả hai hướng

• Mà không đi ra ngoài giới hạn AB

• Và cải thiện lợi ích của X hoặc Y mà không làm ai thiệt hại.

Đây chính là bản chất của sự không hiệu quả.

Liên hệ với đường giới hạn khả năng sản xuất (PPF)

Trong phân bổ nguồn lực để sản xuất hai loại hàng hóa X và Y

• Việc tăng sản lượng X được xem là “X khá giả hơn”,

• Giảm sản lượng X được xem là “X nghèo đi”.

Theo cách quy ước này, các điểm nằm trên đường giới hạn khả năng sản xuất (PPF) cũng chính là các điểm hiệu quả Pareto.

Những đặc điểm quan trọng của Hiệu quả Pareto

Không chỉ có một điểm hiệu quả

Hiệu quả Pareto không phải là một điểm duy nhất.

• Tất cả các điểm nằm trên đường giới hạn hiệu quả (đường AB, hoặc PPF) đều là các điểm đạt hiệu quả.

• Nền kinh tế có thể ở bất kỳ điểm nào trên đường này, và tất cả đều mang tính “tối ưu”.

Điều này cho thấy:
Hiệu quả Pareto không chỉ ra “điểm tốt nhất”, nó chỉ cho biết điểm đó không thể cải thiện thêm mà không làm người khác thiệt.

Hiệu quả khác với công bằng

Một trong những nhầm lẫn phổ biến nhất là nghĩ rằng “hiệu quả Pareto nghĩa là phân bổ công bằng”. Thực tế hoàn toàn không phải vậy.

Ví dụ trên đường AB:

• Nếu chọn điểm D, gần sát phía Y, thì nhóm X gần như không nhận được gì.

• D vẫn là một điểm hiệu quả Pareto — nhưng là trạng thái rất bất công.

Ngược lại, một điểm khác trên AB như điểm M có phân bổ cân bằng hơn giữa X và Y.

• M cũng là một điểm hiệu quả,

• Đồng thời công bằng hơn so với D,

• Nhưng Pareto-hiệu quả không phân biệt D hay M là tốt hơn, chỉ đánh giá rằng cả hai đều tối ưu theo tiêu chuẩn hiệu quả.

Điều này cho thấy:

Hiệu quả và công bằng là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau.

Ý nghĩa của Hiệu quả Pareto đối với kinh tế học

Đánh giá mức hiệu quả của nền kinh tế

Hiệu quả Pareto giúp chúng ta xác định xem nền kinh tế có đang “lãng phí” hay không.
Nếu đang ở điểm F (không hiệu quả), ta có thể cải thiện phúc lợi chung mà không ai bị thiệt hại.

Cơ sở cho phân tích chính sách

Khi xây dựng chính sách phân phối tài nguyên:

• Nếu mục tiêu là tối ưu hóa hiệu quả, cần hướng đến các điểm trên đường giới hạn.

• Nếu mục tiêu là công bằng, có thể phải chấp nhận rời xa hiệu quả Pareto.

Ứng dụng trong doanh nghiệp

Doanh nghiệp cũng dùng khái niệm Pareto để:

• Tối ưu phân bổ nguồn lực

• Tránh lãng phí

• Đảm bảo không thể cải thiện một bộ phận nào đó (như sản xuất) mà không làm giảm hiệu quả ở nơi khác (như marketing hay nhân sự).

Kết luận

Hiệu quả Pareto là một công cụ quan trọng của kinh tế học hiện đại, giúp đánh giá mức độ tối ưu của phân bổ nguồn lực. Một trạng thái đạt Pareto-hiệu quả không có nghĩa là công bằng, mà chỉ đơn giản là không thể cải thiện thêm phúc lợi cho ai mà không gây thiệt hại cho người khác.

Trong thực tế, các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp phải cân nhắc giữa hai mục tiêu: hiệu quả và công bằng. Hiệu quả Pareto giúp chúng ta hiểu rõ hơn cấu trúc của nền kinh tế và đưa ra quyết định phân bổ hợp lý hơn.