Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo (imperfect competition)

Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo giúp nhà quản lý có một góc nhìn rõ ràng về toàn cảnh của các ngành nghề, tạo kế hoạch cho hướng đi của doanh nghiệp. Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo còn giúp cho nhà quản lý đưa ra được những chiến lược định giá và tạo kế hoạch sản xuất sản phẩm phù hợp với doanh nghiệp.

Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo là thị trường mà ở đó, kể cả người bán và doanh nghiệp ít nhiều “có” khả năng kiểm soát, chi phối giá cả.

Ví dụ: Thị trường điện thoại thông minh

Các hãng Apple, Samsung, Xiaomi, Oppo… có thể thông qua một vài chính sách, thay đổi giá cả, mỗi sản phẩm đều có tính năng riêng vượt trội.

Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo có nhiều dạng thị trường

Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo có 2 dạng thị trường, gồm:

• Thị trường độc quyền

+ Chỉ có một doanh nghiệp duy nhất cung ứng hàng hóa, không có đối thủ cạnh tranh. Doanh nghiệp có quyền lực đưa ra giá cao.

• Thị trường độc quyền nhóm (Thị trường cạnh tranh có tính chất độc quyền)

+ Chỉ có một nhóm nhỏ những người sản xuất. Doanh nghiệp cũng có quyền lực thị trường hay kiểm soát giá cả, các doanh nghiệp này thường cạnh tranh với nhau, vừa có khả năng thỏa thuận thậm chí có thể cấu kết với nhau khống chế thị trường.

Đặc điểm chung của thị trường cạnh tranh không hoàn hảo.

• Doanh nghiệp có khả năng chi phối giá.
• Đường cầu là một đường dốc xuống, doanh nghiệp có thể định mức giá cao P₁ khi sản lượng bán ra thấp q₁, ngược lại doanh nghiệp có thể đinh mức giá thấp P₂ khi sản lượng bán ra nhiều hơn q₂.

• Doanh thu biên MR nhỏ hơn mức giá P (MR < P)

     Khi muốn bán thêm sản lượng thì phải giảm giá, vì vậy, doanh thu biên MR nhỏ hơn mức giá P.

• Doanh nghiệp luôn định mức giá cao hơn chi phí biên của đơn vị sản phẩm cuối cùng (P > MC)

Ta đã biết, để tối ưu hoá lợi nhuận, doanh nghiệp phải sản xuất sản phẩm sao cho tại sản phẩm cuối cùng, doanh thu biên MR bằng chi phí biên MC (MR = MC). Tuy nhiên theo đặc điểm trên, ta có MR < P, vì thế, MC > P.

Theo đặc điểm doanh thu biên luôn nhỏ hơn mức giá tương ứng với mỗi sản lượng vì phải giảm giá mới bán được hàng hoá (MR < P). => Đường doanh thu biên nằm phía dưới đường cầu.

Sản lượng q^* là sản lượng tối đa hoá lợi nhuận của doanh nghiệp, là giao điểm của đường chi phí biên MC và đường doanh thu biên MR.

Mức giá P^* là mức giá doanh nghiệp định ra. P^* > MC^*.

=> Khả năng định giá cao hơn chi phí biên ở đơn vị cuối cùng của doanh nghiệp nói lên “quyền lực thị trường của doanh nghiệp”.

Người ta đánh giá quyền lực này bằng chỉ số Lerner (ký hiệu L): L = (P – MC) / P

Trong đó:

0 ≤ L < 1

Chỉ số Lerner càng cao, quyền lực của thị trường doanh nghiệp càng lớn.

Lợi thế theo quy mô của thị trường cạnh tranh không hoàn hảo

Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo, trên thị trường sẽ loại bỏ nhiều doanh nghiệp và chỉ cho phép một vài doanh nghiệp sớm đạt được khả năng sản xuất ở quy mô sản lượng có hiệu quả trụ lại.

Doanh nghiệp độc chiếm được thị trường nhờ lợi thế theo quy mô được gọi là doanh nghiệp độc quyền tự nhiên.

Tính khác biệt của sản phẩm trong thị trường cạnh tranh không hoàn hảo

Tính khác biệt của sản phẩm trong thị trường cạnh tranh không hoàn hảo thể hiện ở chỗ mỗi doanh nghiệp sẽ có một sản phẩm khác biệt với sản phẩm của doanh nghiệp cạnh tranh, và vì sản phẩm khác biệt đó nên doanh nghiệp có phân khúc thị trường riêng, có thể nâng giá một chút nhưng vẫn giữ chân được khách hàng. Vậy nên, doanh nghiệp ít nhiều có khả năng chi phối giá cả. Và thị trường cạnh tranh không hoàn hảo xuất hiện.

Tính pháp lý trong thị trường cạnh tranh không hoàn hảo

Doanh nghiệp hiện hành trong ngành có khả năng sản xuất ở quy mô sản lượng có hiệu quả sẽ khiến các doanh nghiệp mới khó tham gia vào ngành. Trong đó, tính pháp lý trong thị trường cạnh tranh không hoàn hảo là một yếu tố khiên doanh nghiệp khó tham gia vào ngành.

+ Việc cấp giấy phép kinh doanh hạn chế. Ví dụ, rất ít doanh nghiệp được Nhà Nước cấp giấy kinh doanh mặt hàng như vũ khí, thuốc, dịch vụ điện thoại,…

+ Luật bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Luật này bảo hộ người nắm giữ các phát minh, sáng chế được Nhà Nước bảo hộ quyền khai thác chúng trong một thời gian nhất định.

+ Chính sách Ngoại thương. Nhà nước dùng thuế hoặc thiết lập những hàng rào phi thuế quan nhằm ngăn chặn sự xâm nhập sản phẩm hàng ngoại vào thị trường trong nước.

+ Sở hữu tư nhân về một loại đầu vào đặc biệt khan hiếm. Một doanh nghiệp sở hữu một loại khoáng sản quý hiếm. Một mảnh đất duy nhất có khả năng trồng một loại cây đặc sản.

Thị trường độc quyền thuần tuý

Dạng thị trường mà chỉ có duy nhất một người bán hoặc một doanh nghiệp cung cấp sản phẩm/dịch vụ cho toàn bộ thị trường. Sản phẩm đó không có hàng hóa thay thế gần gũi, và doanh nghiệp có toàn quyền quyết định giá cả.

Quyết định về sản lượng và giá cả của nhà độc quyền trong thị trường cạnh tranh không hoàn hảo

Doanh nghiệp độc quyền có khả năng thu được lợi nhuận kinh tế dương trong ngắn hạn, có thể duy trì được khả năng này trong dài hạn.

Những rào cản đối với sự gia nhập ngành khiến cho doanh nghiệp độc quyền vẫn có thể duy trì được ở mức lợi nhuận tương đối cao.

Khi nắm độc quyền, doanh nghiệp có khả năng gia tăng đầu tư cho các hoạt động nghiên cứu, triển khai, cải tiến kỹ thuật,.. nhằm giảm chi phí sản xuất để thu được lợi nhuận tối ưu.

Tại cùng một mức giá, doanh nghiệp có thể sẵn sàng cung ứng với những mức sản lượng khác nhau; và tại cùng một mức sản lượng doanh nghiệp có thể định những mức giá khác nhau.

Giá cả của thị trường cạnh tranh không hoàn hảo

Nhà độc quyền sẽ định giá cao hơn cho người tiêu dùng nào có độ co giãn của cầu theo giá thấp hơn và ngược lại

Ví dụ về chiến lược xác định giá dựa theo nhu cầu khác hàng

+ Nhu cầu đi lại bằng máy bay của những người kinh doanh thường kém co giãn, vì tính chất công việc, lợi ích của việc tiết kiệm thời gian đối với những người này là tương đối lớn so với chi phí mua vé máy bay. Khi giá vé máy bay tăng, lượng cầu của những khách hàng loại này giảm không đáng kể. 

+ Nhu cầu đi máy bay của những khách hàng thông thường lại khá co giãn theo giá. Khi giá vé máy bay tăng, lượng cầu của những khách hàng này thường giảm mạnh và ngược lại.

=> việc định giá vé máy bay cao hơn đối với các nhà kinh doanh và thấp hơn đối với những khách hàng thông thường là chiến lược định giá tối ưu của các hãng hàng không.

Thị trường độc quyền nhóm trong thị trường cạnh tranh không hoàn hảo

Ví dụ: Thị trường thép, hoá chất, ô tô, máy tính, dịch vụ hàng không,…

Đặc trưng: Sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các doanh nghiệp. Mỗi doanh nghiệp đều phải cân nhắc xem quyết định của mình có ảnh hưởng gì đến các quyết định của các đối thủ, khiến cho các đối thủ phản ứng như thế nào.

Những phản ứng của đối thủ cạnh tranh được xem là biến số quan trọng cần tính đến mỗi khi ra quyết định. Thường doanh nghiệp phải trả lời các câu hỏi sau:

+ Khi tăng giá, đối thủ cạnh tranh vẫn giữ nguyên mức giá cũ?

+ Khi tăng giá, đối thủ cạnh tranh tăng lên 5%, 10%,… thì doanh nghiệp cần làm gì?

Cạnh tranh hay hợp tác trong thị trường độc quyền nhóm của thị trường cạnh tranh không hoàn hảo

• Cạnh tranh để gạt dần đối thủ ra khỏi thị trường
• Hợp tác làm giảm tổn thất do cạnh tranh gây ra

Để hiểu rõ, ta tìm hiểu ví dụ sau:

Thị trường có 2 doanh nghiệp độc quyền nhóm A và B có đường chi phí như nhau. 

Khi chọn sản lượng tối ưu, doanh nghiệp có thể định giá độc quyền. Tổng lợi nhuận ở mức tối đa của 2 doanh nghiệp là 60 tỷ đồng. Để đạt được mức lợi nhuận trên, mỗi doanh nghiệp phải cam kết duy trì sản lượng của mình ở mức thấp nhất (mỗi doanh nghiệp sản xuất được một nửa và lợi nhuận được chia đều là 30 tỷ đồng).

Khi doanh nghiệp A phá vỡ cam kết, sản xuất nhiều hơn và hạ giá thấp hơn giá cam kết, doanh nghiệp A sẽ thu được lợi nhuận cao hơn là 40 tỷ đồng. Vì doanh nghiệp A phá vỡ cam kết và doanh nghiệp B chưa kịp phản ứng nên khi giá cam kết cao hơn giá của doanh nghiệp A. Doanh nghiệp B sẽ bán được ít sản phẩm hơn và lợi nhuận giảm còn 20 tỷ đồng.

Trong trường hợp khi doanh nghiệp A giảm giá, doanh nghiệp B cũng giảm giá theo. Khi giá giảm, tổng lợi nhuận của 2 doanh nghiệp cũng giảm còn 50 tỷ đồng.

Ta có ma trận về lợi nhuận của 2 doanh nghiệp A và B

Trong trường hợp này. Mỗi doanh nghiệp có 2 chiến lược:

+ Hợp tác để sản xuất ở mức sản lượng thấp

+ Cạnh tranh để sản xuất ở mức sản lượng cao

Nếu cả 2 doanh nghệp A và B thực hiện đúng cam kết sản xuất sản lượng thấp, mỗi bên sẽ thu được 30 tỷ đồng.

Nếu Một trong 2 doanh nghiệp A và B thực hiện đúng cam kết, doanh nghiệp còn lại phá vỡ cam kết, một trong 2 doanh nghiệp sẽ thu được lợi nhuận cao hơn 40 tỷ đồng và bên còn lại thu được lợi nhuận thấp hơn 20 tỷ đồng.

Tuy nhiên, trên thực tế, khi doanh nghiệp A giảm giá, doanh nghiệp B cũng sẽ giảm giá, và cả 2 doanh nghiệp đều nhận được lợi nhuận không đáng mong đợi nhất là 25 tỷ đồng.

So sánh thị trường độc quyền nhóm, thị trường độc quyền và thị trường cạnh tranh hoàn hảo

Thị trường cạnh tranh hoàn hảo: Sản xuất sản lượng theo nguyên tắc giá bằng chi phí biên.

Thị trường độc quyền: Sản lượng thấp hơn và giá cao hơn so với thị trường cạnh tranh hoàn hảo.

Thị trường độc quyền nhóm: Nếu các doanh nghiệp hợp tác (cấu kết với nhau), sản lượng và giá cả giống với thị trường độc quyền, đồng thời, sản lượng được chia đều cho các doanh nghiệp.

Để tóm lại, Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo bao gồm 2 thị trường, thị trường độc quyền và thị trường độc quyền nhóm. Chúng có quan hệ mật thiết lẫn nhau. Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo giúp nhà quản lý có một góc nhìn rõ ràng về toàn cảnh của các ngành nghề, tạo kế hoạch cho hướng đi của doanh nghiệp. Thị trường cạnh tranh không hoàn hảo còn giúp cho nhà quản lý đưa ra được những chiến lược định giá và tạo kế hoạch sản xuất sản phẩm phù hợp với doanh nghiệp.